Πότε ένα μωρό αρχίζει να θυμάται; Και πώς διαμορφώνονται οι αναμνήσεις από την παιδική ηλικία;
Ο τρόπος που σκέφτεται, καταγράφει, αναλύει και συσχετίζει δεδομένα ο εγκέφαλος ενός μωρού έχει τεράστιο ενδιαφέρον όχι μόνο για τους επιστήμονες αλλά και για κάθε ενήλικα. Πότε αρχίζει πραγματικά να θυμάται ένα παιδί; Πώς διαμορφώνεται η μνήμη του; Με ποιο τρόπο δημιουργεί τους πρώτους συνειρμούς; Και επιπλέον, αυτό που θεωρούμε «πρώτες αναμνήσεις» έρχονται αυθόρμητα ή ενεργοποιούνται με την παρεμβολή των γονιών; Η επιστήμη μάς δίνει τις απαντήσεις.
Οι πρώτες μου αναμνήσεις
Η πρώτη εικόνα που απομνημονεύει ένα βρέφος είναι το πρόσωπο της μαμάς του. Αυτό είναι για εκείνο ό,τι πολυτιμότερο υπάρχει από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του. Από εκεί και πέρα το μικρό «σφουγγαράκι» δουλεύει αδιάκοπα, αποθηκεύει δεδομένα και πληροφορίες που έρχονται στις αισθήσεις του με καταιγιστικό ρυθμό και δεν του ξεφεύγει τίποτα. Όλα όσα συμβαίνουν γύρω του πρέπει να γίνουν αντιληπτά και να καταγραφούν. Δεν σταματά ούτε καν όταν κοιμάται. Αυτή η ικανότητα του μωρού να έχει τις… κεραίες του σε εγρήγορση 24 ώρες το εικοσιτετράωρο προέρχεται από την ενδομήτρια ζωή του. Όσο είναι ακόμα μέσα στην κοιλιά της μητέρας του ο εγκέφαλός του βρίσκεται σε κατάσταση παρόμοια με αυτή του ύπνου REM, που σημαίνει ότι ο εγκεφαλικός φλοιός εργάζεται και καταγράφει χωρίς διάλειμμα. Για το λόγο αυτό το βρέφος μπορεί να «ακούει» και να αναγνωρίζει τη φωνή της μαμάς του και στη διάρκεια του ύπνου του. Αυτή η αδιάκοπη εργασία του εγκεφάλου μειώνεται σταδιακά και εξαφανίζεται γύρω στον δέκατο μήνα. Μέχρι τότε, όμως, το μωρό έχει ήδη καταγράψει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό πληροφοριών σχετικά με το περιβάλλον, κάτι που μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό.
Πόσο καθορίζει η μαμά του τη μνήμη του;
Η μνήμη αναπτύσσεται μέσω της σύνδεσης των ερεθισμάτων που έχει λάβει το παιδί μέσα από τις αισθήσεις του και έχει αποθηκεύσει στον εγκέφαλό του. Ο ρόλος της μητέρας σε αυτή τη φάση είναι πολύ σημαντικός, γιατί η πιθανότητα να συγκρατήσει το μωρό τα ερεθίσματα εξαρτάται από το περιβάλλον στο οποίο τα αποκτά. Μάλιστα, όσα συνδέονται με θετικά συναισθήματα είναι ακόμα πιο πιθανό να συγκρατηθούν. Για παράδειγμα, το μωρό θα μάθει πιο γρήγορα να αποκοιμιέται και να ξυπνάει σε συγκεκριμένες ώρες εάν η διαδικασία συνοδεύεται από ευχάριστες συνθήκες για τις αισθήσεις του, όπως τραγουδάκια, φιλιά και χάδια. Εάν πάλι η μαμά θέλει να καθυστερήσει λίγο την ώρα του φαγητού, θα το κάνει πιο εύκολα εάν του δείξει πως έχει καταλάβει ότι πεινάει, το πάρει αγκαλιά και το χαϊδεύει όσο περιμένει να ετοιμαστεί το φαγητό του. Εάν η πράξη αυτή επαναλαμβάνεται πάντα με τον ίδιο τρόπο, το μωρό θα δεχτεί ευκολότερα την καθυστέρηση, γιατί ξέρει ότι η αγκαλιά της μαμάς του είναι μια ευχάριστη «εισαγωγή» για την ώρα του φαγητού.
Παίζω και θυμάμαι!
Γύρω στον δέκατο με δωδέκατο μήνα, το μωρό εξακολουθεί να αποθηκεύει πληροφορίες και να τις συνδέει μεταξύ τους, αλλά επιπλέον αρχίζει και τη διαδικασία παγίωσης και ανάκτησης των δεδομένων που έχει αποκτήσει. Πώς συμβαίνει αυτό; Μέσω της βασικής του απασχόλησης, του παιχνιδιού! Κάνοντας συνεχώς τις ίδιες και τις ίδιες κινήσεις –όπως, για παράδειγμα, να βάζει τα τουβλάκια το ένα πάνω στο άλλο και μετά να τα γκρεμίζει ή να πατάει ένα πλήκτρο και να ακούει τη φωνή ενός ζώου– επανενεργοποιεί και παγιώνει μέσα του τα δεδομένα.
Γιατί οι τούμπες το βοηθούν να θυμάται
Καθώς οι πληροφορίες που έχει καταγράψει αυξάνονται, το παιδί δεν τις συνδέει απλώς, αλλά τις επεξεργάζεται. Τότε αρχίζει ουσιαστικά η διαδικασία της απομνημόνευσης. Η μνήμη εξελίσσεται με όχημα τις εμπειρίες που το παιδί αποκτά καθώς αναπτύσσεται. Δύο πολύ σημαντικά στάδια της ανάπτυξής του είναι η δυνατότητα αυτόνομης κίνησης και η ικανότητα να εκφράζεται μέσω της γλώσσας. Μέσω της κίνησης το παιδί παγιώνει τα κινητικά σχήματα: μαθαίνει ότι για να σκαρφαλώσει στον καναπέ ή για να ανέβει στην καρέκλα πρέπει να βάλει πρώτα το ένα ποδαράκι εδώ και μετά το άλλο εκεί. Το σημαντικότερο είναι ότι συνειδητοποιεί πως πρέπει να το θυμάται εάν θέλει να το ξανακάνει χωρίς να πέσει! Η ομιλία, από την άλλη, το βοηθάει να παγιώσει τις αναμνήσεις, γιατί ενεργοποιεί τις νοερές εικόνες, προσώπων, πραγμάτων και ζώων. Για να πει «γάτα», πρέπει να έχει στη μνήμη του μια εικόνα γάτας και η επανάληψη της λέξης προκαλεί αμέσως το συσχετισμό.
Η τάξη βοηθάει τη μνήμη
Η μνήμη δεν είναι παρά μια διαδικασία επεξεργασίας εννοιών. Ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να οργανώσει τα ερεθίσματα με όσο το δυνατόν πιο απλό και γραμμικό τρόπο. Γι’ αυτό, εάν θέλουμε να διευκολύνουμε το μωρό μας να θυμάται καταστάσεις και να συγκρατεί γνώσεις, πρέπει να προσπαθούμε να δημιουργούμε γύρω του ένα περιβάλλον που ενώ δεν αλλάζει υπερβολικά, την ίδια στιγμή παρουσιάζει αρκετά καινούργια και διαφορετικά στοιχεία. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει μέσα στο σπίτι να του εξασφαλίσουμε τον δικό του χώρο –αρκεί μια γωνιά όπου ξέρει ότι μπορεί να βρει τα παιχνίδια του. Ακόμα κι αν στη διάρκεια της ημέρας τα σκορπάει σε όλο το σπίτι, είναι σημαντικό πριν τον βραδινό ύπνο να τα τακτοποιείτε μαζί σε ένα συγκεκριμένο σημείο ώστε να απομνημονεύσει τη θέση τους. Έτσι, θα ξέρει πού θα τα βρίσκει όταν τα θέλει. Όταν μεγαλώσει λίγο, μπορείτε να κάνετε το ίδιο και με άλλα δικά του πράγματα, όπως με τα ρούχα του.
Πως μπορώ να βελτιώσω τη μνήμη του;
Ξέρετε γιατί τα παιδιά θυμούνται με τόση ευκολία τα τηλεοπτικά μηνύματα; Επειδή είναι σύντομα, περιλαμβάνουν λίγες λέξεις που επαναλαμβάνονται και συνοδεύονται από μια εύληπτη μελωδία. Ακολουθήστε, λοιπόν, την ίδια μέθοδο. Όταν διαβάζετε ένα παραμύθι, φροντίστε να είναι μικρό και με ωραίες εικόνες. Όταν διαβάζετε, να τονίζετε με τη φωνή σας τα κρίσιμα σημεία και να υποδύεστε τη φωνή κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά. Εάν γίνετε πειστικοί, το επόμενο βράδυ θα ζητήσει το ίδιο παραμύθι. Μέχρι να το μάθει απ’ έξω.
Τι θυμούνται τα μωρά;
Σε μια έρευνα που έγινε πριν από μερικά χρόνια, οι ερευνητές επιχείρησαν να διαπιστώσουν τι ακριβώς θυμάται ένα μωρό ηλικίας δώδεκα μηνών. Στην αρχή έδειξαν σε μια ομάδα από μωρά πέντε διαφορετικά παιχνίδια και από έναν τρόπο για να παίξεις με το καθένα για είκοσι λεπτά. Στη συνέχεια, απομάκρυναν τα παιχνίδια από το χώρο. Μετά, έδειξαν ξανά τα παιχνίδια στα μωρά σε τρεις διαφορετικές φάσεις και παρατηρούσαν τις αντιδράσεις τους. Έτσι συμπέραναν ότι:
- Μετά από ένα διάλειμμα τριών λεπτών τα μωρά θυμούνταν το 70% όσων είχαν δει.
- Μετά από μία εβδομάδα θυμούνταν περισσότερο από το 50%.
-Μετά από ένα μήνα θυμούνταν το 50%.
Με τη συνεργασία της Λωρέττας Θωμαΐδου (καθηγήτρια Αναπτυξιακής Παιδιατρικής).
Ο τρόπος που σκέφτεται, καταγράφει, αναλύει και συσχετίζει δεδομένα ο εγκέφαλος ενός μωρού έχει τεράστιο ενδιαφέρον όχι μόνο για τους επιστήμονες αλλά και για κάθε ενήλικα. Πότε αρχίζει πραγματικά να θυμάται ένα παιδί; Πώς διαμορφώνεται η μνήμη του; Με ποιο τρόπο δημιουργεί τους πρώτους συνειρμούς; Και επιπλέον, αυτό που θεωρούμε «πρώτες αναμνήσεις» έρχονται αυθόρμητα ή ενεργοποιούνται με την παρεμβολή των γονιών; Η επιστήμη μάς δίνει τις απαντήσεις.
Οι πρώτες μου αναμνήσεις
Η πρώτη εικόνα που απομνημονεύει ένα βρέφος είναι το πρόσωπο της μαμάς του. Αυτό είναι για εκείνο ό,τι πολυτιμότερο υπάρχει από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του. Από εκεί και πέρα το μικρό «σφουγγαράκι» δουλεύει αδιάκοπα, αποθηκεύει δεδομένα και πληροφορίες που έρχονται στις αισθήσεις του με καταιγιστικό ρυθμό και δεν του ξεφεύγει τίποτα. Όλα όσα συμβαίνουν γύρω του πρέπει να γίνουν αντιληπτά και να καταγραφούν. Δεν σταματά ούτε καν όταν κοιμάται. Αυτή η ικανότητα του μωρού να έχει τις… κεραίες του σε εγρήγορση 24 ώρες το εικοσιτετράωρο προέρχεται από την ενδομήτρια ζωή του. Όσο είναι ακόμα μέσα στην κοιλιά της μητέρας του ο εγκέφαλός του βρίσκεται σε κατάσταση παρόμοια με αυτή του ύπνου REM, που σημαίνει ότι ο εγκεφαλικός φλοιός εργάζεται και καταγράφει χωρίς διάλειμμα. Για το λόγο αυτό το βρέφος μπορεί να «ακούει» και να αναγνωρίζει τη φωνή της μαμάς του και στη διάρκεια του ύπνου του. Αυτή η αδιάκοπη εργασία του εγκεφάλου μειώνεται σταδιακά και εξαφανίζεται γύρω στον δέκατο μήνα. Μέχρι τότε, όμως, το μωρό έχει ήδη καταγράψει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό πληροφοριών σχετικά με το περιβάλλον, κάτι που μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό.
Πόσο καθορίζει η μαμά του τη μνήμη του;
Η μνήμη αναπτύσσεται μέσω της σύνδεσης των ερεθισμάτων που έχει λάβει το παιδί μέσα από τις αισθήσεις του και έχει αποθηκεύσει στον εγκέφαλό του. Ο ρόλος της μητέρας σε αυτή τη φάση είναι πολύ σημαντικός, γιατί η πιθανότητα να συγκρατήσει το μωρό τα ερεθίσματα εξαρτάται από το περιβάλλον στο οποίο τα αποκτά. Μάλιστα, όσα συνδέονται με θετικά συναισθήματα είναι ακόμα πιο πιθανό να συγκρατηθούν. Για παράδειγμα, το μωρό θα μάθει πιο γρήγορα να αποκοιμιέται και να ξυπνάει σε συγκεκριμένες ώρες εάν η διαδικασία συνοδεύεται από ευχάριστες συνθήκες για τις αισθήσεις του, όπως τραγουδάκια, φιλιά και χάδια. Εάν πάλι η μαμά θέλει να καθυστερήσει λίγο την ώρα του φαγητού, θα το κάνει πιο εύκολα εάν του δείξει πως έχει καταλάβει ότι πεινάει, το πάρει αγκαλιά και το χαϊδεύει όσο περιμένει να ετοιμαστεί το φαγητό του. Εάν η πράξη αυτή επαναλαμβάνεται πάντα με τον ίδιο τρόπο, το μωρό θα δεχτεί ευκολότερα την καθυστέρηση, γιατί ξέρει ότι η αγκαλιά της μαμάς του είναι μια ευχάριστη «εισαγωγή» για την ώρα του φαγητού.
Παίζω και θυμάμαι!
Γύρω στον δέκατο με δωδέκατο μήνα, το μωρό εξακολουθεί να αποθηκεύει πληροφορίες και να τις συνδέει μεταξύ τους, αλλά επιπλέον αρχίζει και τη διαδικασία παγίωσης και ανάκτησης των δεδομένων που έχει αποκτήσει. Πώς συμβαίνει αυτό; Μέσω της βασικής του απασχόλησης, του παιχνιδιού! Κάνοντας συνεχώς τις ίδιες και τις ίδιες κινήσεις –όπως, για παράδειγμα, να βάζει τα τουβλάκια το ένα πάνω στο άλλο και μετά να τα γκρεμίζει ή να πατάει ένα πλήκτρο και να ακούει τη φωνή ενός ζώου– επανενεργοποιεί και παγιώνει μέσα του τα δεδομένα.
Γιατί οι τούμπες το βοηθούν να θυμάται
Καθώς οι πληροφορίες που έχει καταγράψει αυξάνονται, το παιδί δεν τις συνδέει απλώς, αλλά τις επεξεργάζεται. Τότε αρχίζει ουσιαστικά η διαδικασία της απομνημόνευσης. Η μνήμη εξελίσσεται με όχημα τις εμπειρίες που το παιδί αποκτά καθώς αναπτύσσεται. Δύο πολύ σημαντικά στάδια της ανάπτυξής του είναι η δυνατότητα αυτόνομης κίνησης και η ικανότητα να εκφράζεται μέσω της γλώσσας. Μέσω της κίνησης το παιδί παγιώνει τα κινητικά σχήματα: μαθαίνει ότι για να σκαρφαλώσει στον καναπέ ή για να ανέβει στην καρέκλα πρέπει να βάλει πρώτα το ένα ποδαράκι εδώ και μετά το άλλο εκεί. Το σημαντικότερο είναι ότι συνειδητοποιεί πως πρέπει να το θυμάται εάν θέλει να το ξανακάνει χωρίς να πέσει! Η ομιλία, από την άλλη, το βοηθάει να παγιώσει τις αναμνήσεις, γιατί ενεργοποιεί τις νοερές εικόνες, προσώπων, πραγμάτων και ζώων. Για να πει «γάτα», πρέπει να έχει στη μνήμη του μια εικόνα γάτας και η επανάληψη της λέξης προκαλεί αμέσως το συσχετισμό.
Η τάξη βοηθάει τη μνήμη
Η μνήμη δεν είναι παρά μια διαδικασία επεξεργασίας εννοιών. Ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να οργανώσει τα ερεθίσματα με όσο το δυνατόν πιο απλό και γραμμικό τρόπο. Γι’ αυτό, εάν θέλουμε να διευκολύνουμε το μωρό μας να θυμάται καταστάσεις και να συγκρατεί γνώσεις, πρέπει να προσπαθούμε να δημιουργούμε γύρω του ένα περιβάλλον που ενώ δεν αλλάζει υπερβολικά, την ίδια στιγμή παρουσιάζει αρκετά καινούργια και διαφορετικά στοιχεία. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει μέσα στο σπίτι να του εξασφαλίσουμε τον δικό του χώρο –αρκεί μια γωνιά όπου ξέρει ότι μπορεί να βρει τα παιχνίδια του. Ακόμα κι αν στη διάρκεια της ημέρας τα σκορπάει σε όλο το σπίτι, είναι σημαντικό πριν τον βραδινό ύπνο να τα τακτοποιείτε μαζί σε ένα συγκεκριμένο σημείο ώστε να απομνημονεύσει τη θέση τους. Έτσι, θα ξέρει πού θα τα βρίσκει όταν τα θέλει. Όταν μεγαλώσει λίγο, μπορείτε να κάνετε το ίδιο και με άλλα δικά του πράγματα, όπως με τα ρούχα του.
Πως μπορώ να βελτιώσω τη μνήμη του;
Ξέρετε γιατί τα παιδιά θυμούνται με τόση ευκολία τα τηλεοπτικά μηνύματα; Επειδή είναι σύντομα, περιλαμβάνουν λίγες λέξεις που επαναλαμβάνονται και συνοδεύονται από μια εύληπτη μελωδία. Ακολουθήστε, λοιπόν, την ίδια μέθοδο. Όταν διαβάζετε ένα παραμύθι, φροντίστε να είναι μικρό και με ωραίες εικόνες. Όταν διαβάζετε, να τονίζετε με τη φωνή σας τα κρίσιμα σημεία και να υποδύεστε τη φωνή κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά. Εάν γίνετε πειστικοί, το επόμενο βράδυ θα ζητήσει το ίδιο παραμύθι. Μέχρι να το μάθει απ’ έξω.
Τι θυμούνται τα μωρά;
Σε μια έρευνα που έγινε πριν από μερικά χρόνια, οι ερευνητές επιχείρησαν να διαπιστώσουν τι ακριβώς θυμάται ένα μωρό ηλικίας δώδεκα μηνών. Στην αρχή έδειξαν σε μια ομάδα από μωρά πέντε διαφορετικά παιχνίδια και από έναν τρόπο για να παίξεις με το καθένα για είκοσι λεπτά. Στη συνέχεια, απομάκρυναν τα παιχνίδια από το χώρο. Μετά, έδειξαν ξανά τα παιχνίδια στα μωρά σε τρεις διαφορετικές φάσεις και παρατηρούσαν τις αντιδράσεις τους. Έτσι συμπέραναν ότι:
- Μετά από ένα διάλειμμα τριών λεπτών τα μωρά θυμούνταν το 70% όσων είχαν δει.
- Μετά από μία εβδομάδα θυμούνταν περισσότερο από το 50%.
-Μετά από ένα μήνα θυμούνταν το 50%.
Με τη συνεργασία της Λωρέττας Θωμαΐδου (καθηγήτρια Αναπτυξιακής Παιδιατρικής).
